Kutsal Sığır ve Kötülük Problemi: 1. Bölüm
2019 Podcast versiyonu - 1. Bölüm:
2019 Podcast versiyonu - 2. Bölüm:
Not: Bu kayıtları kolayca dinlemek için illa Spotify üyeliğiniz olmasına gerek yok. Spotify’ın bedava hali de podcastler için uygun. Dahası, Overcast, BeyondPod veya Stitcher gibi bir çok podcast applikasyonu var. Fularsız Entellik diye aratıp üye olduktan sonra, yeni bölüm çıktıkça telefona otomatikman indiriyor ve offline dinleyebiliyorsunuz.
Daha önce ölümle pençeleşen bir sığır görmemiştim. Tipik bir şehirli olarak, o ana kadar hayatıma giren sığırların %90'ı süpermarkette dilimlenmiş, %5'i siyasette kaşarlanmış, kalanı da çiftliklerde evcilleştirilmiş haldeydiler. Sığır dediğin ya mutlu ya da lezzetliydi.
Önümdeki bu dev bufalo ise, tepeye doğru kıvrılan dar bir köy yolunun kenarında, uzaktaki sakin şehir manzarasına karşı, kırık bacaklarının üstüne yıkılmış ağır ağır soluyordu. Her yeri yara bere içindeydi. Nasıl o hale geldiğini öğrenemedim ama o halden çıkamayacağı belliydi.
Bu ülkede sığır öldürmek yasak. Onlara taptıkları için değil, din-adet-konformizm karışımı sebepler yüzünden.
(Bu "ineğe tapma" meselesi de tam bir oryantalizm örneği. "Süper-oryantalizm" hatta: Doğulunun, daha da doğuluya yaptığı oryantalizm. Normalde zararsız ve naif bir cehalet olarak görülebilir. Ama ölü bir adamın 3 gün sonra dirildiğine, bir balina içinde yaşanabileceğine, 900 yaşındaki gemi mühendislerine, konuşan çalılara yılanlara inananların, bu yalanı birbirlerine tekrarlamasının kökünde bir çeşit "yansıtma" yoksa, ben de psikoloji hakkında bir şey bilmiyorum. Not: Psikoloji hakkında bir şey bilmiyorum. Ama balinalardan biraz anlarım. Is anybody here a marine biologist?)
Hayvana su ve yemek verdiler ama gösterdikleri şefkat, acıyı arttırmaktan başka bir işe yaramadı. Üç gün boyunca gidip geldim o yoldan, her seferinde o belli belirsiz inip kalkan ciğerin etrafındaki sinek vızıltıları daha da yükseliyordu.
Sonunda dayanamayıp, gece etrafta kimse yokken bir kürek kapıp gittim. Boyun tarafı çamur dolu bir kanala düşmüş olduğu için, yaklaşıp kesmeme imkan yoktu. Hoş, imkan olsa da yapamazdım zaten. Kürekle uzaktan vurarak öldürürüm diye planlamıştım ama yanına gidince o koca kafayı tek vuruşta kıramayacağımı, hayvana daha da büyük eziyet çektireceğimi anladım, geri döndüm. Ertesi sabah hala inliyordu.
Descartes zamanında benzer bir tabloya bakıp, nasıl da "hayvanlar aslında bizim gibi mutluluk veya acı hissetmiyorlar, acı çekermiş gibi tepki veren automatonlar onlar" diyebilmiş, hayret ediyorum.
Kötülük Problemi
Bu, felsefe tarihinin en temel sorunlarından biri. Kökü taa Epikür'e kadar gidiyor ve ismini vermeyeceğim bazı filozoflar yüzünden 2500 senedir taze. Bana kalsa M.S. 800-900'de halletmiştim.
Hemen bir tanım yapayım da bilmediğiniz belli olmasın: Dünya'da varolan kötülük ile sonsuz kudret ve iyilik sahibi bir Tanrı anlayışının uyuşmazlığı.
Epikür paradoksu versiyonu ise:
Ya Tanrı kötülüğü bitirmek istiyor ama gücü yetmiyor,
ya gücü yetiyor ama kötülüğü bitirmek istemiyor,
ya da ne kötülüğü bitirmek istiyor, ne de gücü yetiyor....O zaman ona niye Tanrı diyelim?
(Tabii burada Epikür'ün bahsettiği "Tanrı" kavramı, Hristiyanlıktakiyle ve İslamdakiyle aynı değil. Ama zaten bu paradoksu da Epikür'den değil, daha sonraları Hristiyanlık bağlamında yazan ve Epikür'e atıfta bulunanlardan duyuyoruz).
"Hey adamım, senin bunla problemin ne ha" dediğinizi duyar gibiyim. Ya da TV'den geliyor ses, bilemedim şimdi. Benim bu problem ile olan problemim, asıl problemin ufacık bir kısmına değiniyor olması. Asıl problem, acı problemi. Ama biraz ağırdan alalım ve geleneksel yolu takip edelim.
Augustine, Thomas Aquinas ve Leibniz gibi, aralarında yüzyıllar olan filozoflar, kötülük problemi çözümüne hep aynı noktadan başlıyorlar: "Merhametli ve iyi bir Tanrı, kötülüğü yoketmek zorunda değil, ona izin vermek için geçerli sebepleri olabilir".
Özgür İrade
Bu sebeplerin en yaygını özgür irade: "Kötülüğün kaynağı, insanın yanlış kararlarıdır ve Tanrı bu kararlara karışamaz".
(Bu sadece İbrahimi dinlerle sınırlı değil, karma inancıyla da alakalı. Hatalarının bedelini sonraki hayatlarında ödüyorsun).
Özgür irade hakkında hiçbir şey bilmesek bile, daha bu noktada bir itiraz oluşmalı: "Yargılama adına özgürlüğe, dolayısıyla kötülüğe izin vermek makul mu?"
Kötülük probleminin bence en az irdelenen kısmı burası. Judeo-Hrıstiyan geleneğe göre (ortamlarda "İslama göre" demek yerine bu kalıbı kullanın, 10 entel puanı kazanın) Adem'in hatası öncesinde kötülük yoktu. Tüm tantana, yani o yılan hikayesinde anlatılan bilgiye ulaşmak, özgürlük, seçim, yargılama, vs bundan sonra başladı.
Augustine, Tanrı ile mevcut kötülüğün arasına ne kadar mesafe koyarsa koysun, bu olaylar zincirinin başlangıcında Tanrı'nın sorumlu olduğu bir nokta var ("Prime mover" fikrine paralel). Net bir kötülük artışına sebep olan bir şeye, "sonsuz iyilik ve merhamet sahibi" diyebilir miyiz?
Zira şöyle de bir alternatif hayal edilebilir: Hiçbir sınav yok, yargılama yok, hak etmek diye bir şey yok, tüm ruhlar otomatikman ebedi bir huzur içindeler. Tüm varoluş, kapısı herkese açık bir cennetten ibaret. Ve Tanrı hiçbir zaman bu düzenden sıkılıp, özgür ruhlar yaratmıyor. Bu Tanrı daha iyiliksever değil mi?
("Kötülük olmazsa iyiliğin, acı olmazsa zevkin anlamı olmaz" denilebilir. Ben bu zıtların gerekliliği fikrine katılmıyorum ama onu deşmek yerine, daha kestirmeden gideyim ve yukardaki itirazı modifiye edeyim: Alternatif bir evrenin Tanrı'sı, ne iyiliğe ne de kötülüğe izin veriyor. Onun cenneti de cehennemi de, dingin bir varoluştan ibaret. Böyle bir Tanrı olabiliyorsa, aksiyon dolu bir cennet ve cehennemi olan bir Tanrı'ya nasıl "sonsuz merhamet sahibi" diyebiliriz?)
İlahi Adalet
İkinci sorun, özgürlüğümüzün bize yüklenen sorumlulukla orantılı olmaması.
Ceza hukukumuzu düşünün. Suçlunun sadece eylemden sorumlu olduğunu kanıtlamak yetmiyor, sorumluluğunun bilincinde olması lazım. Akli dengesi çok bozuk biri, adam öldürebilir ama cinayet işlemiş olmaz. Cinayet, yargı içeren bir terim, bir sorumluluk iması var.
Bizim bu konudaki kıstasımız çok kesin olmak zorunda değil. Mesela aptal insanlara ceza verebiliyoruz. Oysa aptal birinin eylemlerinden sorumluluğu, deli birininki kadar düşük olabilir. Nihayetinde "akli denge" bile siyah beyaz bir konu değilken, analitik zeka veya duygusal zeka gibi kıstasları işin içine katmak hukuk sistemini felç ederdi. O yüzden, biraz rastgele bir noktada kestirip atıyoruz: "Sen 18 yaşında normal biri olarak yaptıklarından sorumlusun, o 17 yaşında anormal biri olarak sorumlu değil".
İlahi adaletin ise böyle bir rastgelelik lüksü yok. Her kıstası değerlendirmek ve suçlu bulduğunun %100 sorumlu olduğunu kanıtlamak zorunda. Çünkü verilen hüküm ebedi bir hüküm. Bir yanlışın sorumluluğunun %99'u bizde, %1'i başka bir yerde bile olsa, ebedi bir hüküm giymememiz lazım.
(Bir başka yan soruya saparsak: "Dünya'daki sınırlı kötülüğe ek olarak, ahirette sonsuz cezaya izin veren bir şeye, sonsuz iyilik sahibi denilebilir mi?")
Halbuki doğumdan beri çevreyle etkileşimde olan sosyal yaratıklar, eylemlerinin bir tanesinden dahi %100 sorumlu olamazlar. Herhangi bir kararım, binlerce başka insanın kararlarının ve rastgele olayın toplamı aslında. Onlardan etkileniyor dahi değil, onların toplamı. Bu yüzden "Tanrı gereken içler dışlar çarpımını yapıp o dış etmenlerin hesabını düşer, kafana takma" demek mümkün değil.
Ama ben bir adım daha ileri gideceğim: Biz o %99'un da çok uzağındayız. Özgür irade bir illüzyon.
Bunu sadece, önceki paragrafın uzantısı olarak, "genetik + aile + kültürün kararlarımıza toplam etkisi çok fazla" manasında söylemiyorum. Daha da derinde, insanın yapısında olan bir "sorumsuzluk" var. Bir çok nörolog, bilincin asıl görevinin karar vermek değil, verilen kararları rasyonalize etmek olduğunu savunuyor. Ve bu süreç bize kapalı. ("Free will is an illusion" diye aratınca çıkan her haberi okuyun, hepsi ilginç. Bu bir, bu da iki mesela)
Biz, aklımızın bize sürekli tekrarladığı o anlatıya inanıyoruz: Patron biziz. George Bush'un zamanında meşhur ettiği söz gibi: "I am the decider".
Bunların hepsini toplarsak, ortaya şöyle ilginç bir tablo çıkıyor: Farkında olmadan verdiğimiz kararları, elimizde olmayan etkilerden (genetik, kültür) mürekkep bir farkındalıkla rasyonalize ediyoruz, ve bundan ebedi bir hüküm giyecek kadar sorumlu tutuluyoruz.
Hatta burada en başa dönüp, daha da ölümcül bir bağlantı kurabiliriz: Tanrı, özgür irademize ve ona göre yargılanmamıza o kadar değer veriyor ki, doğacak onca kötülüğü göze alıyor. Fakat bir yandan da, bizi tamamen bu amaca ters gelen, garip bir karar verme(me) mekanizmasıyla yaratıyor. Bu, mevcut önkabuller ışığında (Tanrı iyi ve güçlüdür) çözülecek bir çelişki değil.
Fallen Angels
Tabii nörolojiye, psikolojiye, vs hiç bulaşmadan daha basit bir eleştiri mümkündü: "İrade %100 özgür olsaydı bile, her kötülük bir irade gerektirmiyor".
Zaten yüzyıllar önce de birileri "e peki doğal afetler, kazalar ne olacak hocam?" diye sormuşlar alimlere. Burada bir klasik, bir de fantastik açıklamadan bahsedeceğim. Fantastik olanı, Augustine ile başlıyor yanılmıyorsam (Hippo'lu Augustine bu, hayatınızdaki diğer Augustine'lerle karışmasın):
"Doğal kötülükler de özgür iradenin bir sonucudur ama insanın iradesinin değil, şeytan gibi işten kovulmuş meleklerin iradelerinin sonucu (fallen angels)."
Özgür irade kavramını baltalamadan ve Tanrı'yı sorumluluktan uzak tutarak, rastgele olayları da açıklayan bir teori bu. Öncelikle, bu tip giderek fantastikleşen açıklamalar, Garajımdaki Ejderha hikayesini hatırlatmalı herkese. Ama bu hikayeyi bilmesek de iki bariz sorun var:
İlkin, Tanrı'nın insanın iradesine karışmaması, yargılama için gerekli olabilir ama etrafta deprem, kolera salgını, göktaşı düşmesi gibi terörist eylemler yapan eski hizmetkarların özgür iradelerine niye karışmıyor? Onlar test edilmiyorlar ki. Edilseler bile yan sınıfta sınava girmeleri lazım, niye bizim sınıfa girip ortalığı dağıtıyorlar?
İkincisi, bu "doğal kötülüklerin" dağılımı sorunlu. Japonlardan nefret eden deprem melekleri, Afrikalılardan nefret eden kuraklık fetişisti melekler, tropik bölgeleri hastalığa boğan mikrobiyoloji uzmanı melekler var ama atıyorum, Ankara'yla derdi olan melek yok. Belki de Gökçek'le muhattap olmak istemiyorlar, hak veriyorum.
Soul Making
Doğal felaketler veya salgın hastalıklar gibi iradeden bağımsız acıları açıklamaya çalışan daha klasik fikir ise: "Acı karakteri geliştirir, gerçek bir test için elzemdir."
Bu tip acıların coğrafyaya bağlı değişmesi, bu "karakter gelişimi" teorisine bir engel. Bu engel genelde "Tanrı onun hesabını düşer" diye savuşturuluyor. Fakat acıdaki değişimin bir de zaman boyutu var, bu daha önemli:
Eskiden grip salgınlarında milyonlar ölüyordu. Avrupa'da birkaç veba salgını oldu ve bir tanesinde nüfusun üçte biri gitti. Amerika kıtalarında yaşayan yerlilerin muhtemelen %90'ı, Avrupalıların getirdiği mikroplardan öldüler.
(Ufak bir "intikam" olarak, birkaç yüzyıl sonra oradaki koloniler başkaldırınca, isyanları bastırmak için anakaradan gönderilen askerlerin de çoğu sıtmadan, sarı hummadan öldüler ve denizaşırı sömürge devri kapanmaya başladı).
Salgınlar veya %50'ye varan bebek ölümü oranları, geride kalanlar için çok büyük testlerdi. İnsanlık tarihinin büyük kısmında da bu testler sabitti (bebek ölümleri, onbinlerce yıl boyunca %50 civarındaydı mesela). Son 100 yılda test metodları mı değişti?
Bazıları bilimsel gelişme yüzünden (bebek ölümleri, sıtma), bazılarıysa rastgele olarak (veba) azalmış bir çok kötülük var. Biz, istatistiksel olarak epey "sıkıcı" devirlerdeyiz. Düşünün ki gençler yıllar boyunca epey zor bir üniversite sınavına giriyor, sıra size gelince sorular ilkokul seviyesine düşüyor.
(Bu arada tüm azalan kötülükler insanlığın gelişimine bağlı olsaydı bile, bunun etkisini denklemden çıkaran bir alternatif evren mümkündü: Mesela mühendislik gelişip 8.0 şiddetindeki depremlere dayanıklı binalar yaptıkça, Tanrı da acıyı sabit tutmak için 9.0 depremleri arttırabilirdi. Acının giderek azalması, burada açıklanan amacına ters düşüyor).
Buradaki sorun Tanrı'nın bir şeyi becerip becerememesi değil. Yani zaman-mekan boyutlarına yayılmış bu kadar farklı hayatı adil biçimde kıyaslayıp yargılamak Tanrı için imkansız olmayabilir. Ama amacı bu olan bir Tanrı, böyle bir senaryo yaratmazdı. Bireylerin karar verme mekanizmaları, coğrafi koşulların farklılığı, biyolojik zayıflıklar, bilimsel ilerleme kavramının kendisi... bunların hepsi kötülüğün varlığının amacına ters.
Buradan ateizme veya agnostisizme atlayış yapmak mümkün değil. Ama şuna atlayabiliriz: Bizi ve acılarımızı umursamayan veya herhangi bir farkındalığı dahi olmayan bir Tanrı hipotezi, sonsuz iyilik ve merhamet sahibi olan ve insanın hayatına karışan bir Tanrı hipotezine kıyasla, gözlemlerimizle daha uyumlu.
Kırmızı Çizgiler
Bir vites daha arttırarak, Tanrı'nın kapasitesini de işin içine katacağım. Tanrı'nın, sihirli bir içler dışlar çarpımıyla, insan hayatındaki her türlü değişkeni ortak bir paydada yargılayabileceğine olan inancın (kötülük probleminin açıklamaları için elzem bir inanç bu) teorik bir sınırı var. Nedir bu? Bir dinin kesinlikle hoş göremeyeceği bazı kırmızı çizgiler.
Mesela judeo-hrıstiyanlıkta (10 puan daha) Tanrı'nın tek olması böyle bir çizgi. Bu inanca sahip olmayanların eşitlenebilecekleri bir ortak payda yok. Tanrı, 1000 sene önce doğmuş animist bir Apaçi'yi, sanki 2000 yılındaki bir Suudi'yi sınarmış gibi acıyla sınayamaz. Onun "hesabını göremez". Apaçi hayatında ne kararlar vermiş olursa olsun, o toplumda doğduğu için, atalarının işlediği "suçtan" (yani bal gibi monoteizm dururken çiçeğe böceğe tapmaya devam etmekten) sorumlu tutulacak.
Aynı soruna, İslam'ın temel açıklamalarından biri olan "biz her kavme peygamber gönderdik"te de rastlıyoruz: Internet ve düşünce özgürlüğü öncesinde peygamber gönderirsen, onların çoğu mesajını yayamadan ölecekler, bu belli (bu da ayrı bir adaletsizlik gerçi). Bunun hesabını dönemin barbarlarına kesebilirsin ama onların torunları da ateist veya polyteist yetişince ne olacak? Bizim hukukumuzda bile, babanın işlediği suçtan çocuk sorumlu tutulmuyor. (sins of the fathers)
Tüm bunları uzun uzun yazıyorum ki, şu çift katlı adaletsizlik belli olsun: Kırmızı çizgileri geçmiş bu insanların başına gelen her türlü kötülük ve acı gereksiz (zaten sınıfta kaldılar). Hem bu dünyada, herhangi bir amaca hizmet etmeyen acılar yaşıyorlar (doğal ve yapay), hem de ahirette atalarının suçu yüzünden sonsuza kadar hüküm giyecekler.
Kurban Bayramı
Tüm bu sakatlıklar yetmezmiş gibi, bazı açıklamalar daha da ileri gidiyorlar ve asıl testin "acıya rağmen inanabilmek ve sadık kalabilmek" olduğunu ileri sürüyorlar. İncil'deki Job hikayesi bunun klasik örneği. Bizzat Tanrı tarafından haksızlığa uğramış, akılalmaz acılar yaşamış bir insan var ve bu insan hakkını arama yolunda isyan etmediği için övülüyor. Bırak isyanı, kendine zulmedeni sevmeye devam ettiği için övülüyor.
Bizim Kurban Bayramı'nın kaynağı da böyle. Haksızlığa karşı çıkmamanın kutlanması. Totaliter distopyalarda olabilecek çocuk masallarını andırıyorlar
Deminki eleştirilerin hepsi, bu anlayış için de geçerli ama burada fazladan bir sorun var: "İyi ile kötüyü ayırmak için sadakat kavramını kullanan, acıyı da sadakati ölçmek için kullanan bir Tanrı, iyi olabilir mi?"
Greater Good
Benim yanlı görüşüme göre, yukarda birbirini takip edecek şekilde anlattığım ama mantıken birbirinden bağımsız duran karşı argümanların her biri, kötülük problemi savunmaları için ölümcül. Fakat elbette kimse, inancına bir münazara konusuymuşçasına dışardan bakmıyor. İnanç kimliğin bir parçası ve "emperyalistler" buna saldırırsa, hattı savunma yoktur, sathı savunma vardır. Bu yeni savunma hatlarından en yaygın olanı şu:
"Tamam, ortada bazı gereksiz ve hakedilmemiş kötülükler olabilir, ama bunların hepsi, ilerde daha büyük kötülükleri önlemek için gerekli".
Orjinal Star Trek filmlerinin birinde (1853), Spock'un kendini feda ettiği bir sahne var. Tüm filmin temasını, son sözlerinde tekrarlıyor: "The needs of the many, outweigh the need of the few" (Çoğunluğun ihtiyaçları, azınlığın ihtiyaçlarına ağır basar). Oradaki faydacılık (utilitarianism) fikrine paralel, bir nevi "ilahi faydacılık" bu.
Örneğin, 2.Dünya savaşında gerçekleşen korkunç şeyler, ilerde olabilecek daha büyük felaketleri önlediler. Verili parametreler ışığında (özgür irade, yargılanma), toplam acıyı minimumda tutmak için bazı acılara izin veren bir Tanrı var karşımızda.
Bu görüşle tartışmak hem kolay, hem zor. Kolay tarafı şu: "Verili parametreler" dediğimiz şeyleri, yani oyunun kurallarını, halihazırda eleştirmiştik. Zor tarafıysa, tartışırmış gibi yapıp aslında tartışmanın kendisini yoketmek istemesi, çünkü özünde dediği şey: "olası tüm gerçeklikleri göremeyiz ama Tanrı görüyor, vardır bir bildiği, boşuna kafa yormayın".
-"Holokost'ta 6 milyon yerine 5.99 milyon Yahudi ölseydi, yetmez miydi?"
-"Vardır bir bildiği"
Fakat ben tabii ki pes etmeyeceğim, çünkü şarabım daha bitmedi (burada, yani Nepalde, raksi diye garip bir şarap içiyoruz, tadı daha çok Balkanlardaki rakija'ya benziyor, litresi 70 sent).
Tüm bu savunmanın dayanadığı bir varsayım var, o da insanların acılarından ders almaları. Bu kabiliyet olmasa, acı yoluyla daha iyi bir geleceğe yönlendirme projesi anlamsız olurdu. Fakat Tanrı gerçekten merhametli olsaydı, bizi ders almaya yatkın yaratması gerekirdi. Daha iyi bir bireysel ve toplumsal hafızaya sahip, daha az agresif, daha az psikolojik zayıflıklara (bias) sahip bir tür olabilirdik. Tarihi tekerrürden ibaret olan ve doğadaki kurttan, gorilden çok da farklı olmayan bir tür yaratıp, "belki bu sefer öğrenirler de ilerde rahat ederler" umuduyla sürekli onları acıyla sınamak merhamet değil.
Bu savunmanın en uç noktasında, yani sathı müdafaanın sınırında, karşımıza Aquinas çıkıyor. Tanrı'nın faydaları ve zararları optimize etmesi fikrini bırakıyor ve diyor ki:
"Bu dünyada gördüğümüz kötülükler, göreceğimiz iyiliklerin (cennet) yanında bir hiç."
İşin ilginç tarafı, Luther ve Kalvinizm de bu yola çıkıyorlar. Zira onlar tam kaderciler (özgür irade ve kaderciliği aynı potada eritmek çok zor, bunun hakkında Daniel Dennett ve Sam Harris'in tartışmalarına bakabilirsiniz). Onlara göre kötülük Adem ile başlıyor ("Fall of Man"), ama Adem'in hatası da Tanrı'nın planının bir parçası. Bu paradoksun tek çözümü, tüm kötülük bakiyesinin, cennetteki iyilik ile katmer katmer karşılanacağına dair inanç.
Aquinas'ın ve Luther'in işini kolaylaştırayım ve diyeyim ki cehennem yok. Çünkü olsaydı, önceki "ebedi hüküm"e bağlı eleştiriler geçerli olurdu. Onları yok sayalım. Peki sadece cennetin ve dünyadaki kısıtlı acının olduğu bir düzenin Tanrısına, sonsuz derecede merhametli diyebilir miyiz?
Kısa ve sıkıcı cevabı önceden vermiştim: "Hayır, çünkü bu Tanrıya kıyasla, sadece cennetin olduğu bir düzenin Tanrı'sı daha merhametlidir"
Daha ilginç cevap ise şu: Aquinas burada ödenen bedel ile gerekçelendirmeyi karıştırıyor (compensation vs justification). Yine bunu anlamanın en kolay yolu, kendi hukukumuzla analoji kurmak:
Bir ebeveynsiniz. Çocuklarınıza rastgele bir dizi kural koyuyorsunuz: Şunu yemeyeceksin, buna dokunmayacaksın, yılda bir kere çatıya çıkıp antene taş atacaksın, vs... Bazı çocuklarınızın, bazı kurallara uymaları yapıları itibariyle imkansız ama siz yine de ısrarcısınız. O çocuklara dayak atıyorsunuz.
Bu yetmezmiş gibi, kurallara uyan çocuklarınızı da dövüyorsunuz, hem de bazen diğerlerinden daha fazla. O çocuklar, "bu da sınavın bir parçası" diyerek bunu sineye çekiyor ama bu dayak hususu zamana göre değişiyor: Sonradan doğan çocuklar, ne yaparlarsa yapsınlar, daha az dayak yiyorlar. Bu sefer "ilerde hepimizin daha az dayak yemesi için bu garip düzen gerekli" diyor çocuklar. Ama siz yeni doğan bebeklerinize bile dayak atıyorsunuz. Kardeşlerinin cansız bedenine bakıp, "vardır bir bildiği" diyor kalan çocuklar.
Sonra, komşulardan biri sizi ihbar ediyor. Polis gelip çocukları elinizden alıyor. Mahkemede kendinizi savunuyorsunuz: "Boşverin size kime, niye, ne kadar dayak attığımı. Biraz daha dayansalardı hepsine sonsuz nutella verecektim". Hiçbir mahkemede bu savunma geçerli olmaz. Ya hapse, ya akıl hastanesine kapatılırsınız.
Ama analojimizin bir eksik kısmı var: Tanrı bizden sadece "dayanmamızı" beklemiyor. Kuralların manasızlığına, dayağın şiddetine ve adaletsizliğine katlanmak yetmiyor. İşkencecimizi sevmemiz de gerekli. Hem de nasıl sevmek! Dünyadaki tüm ebeveynlerin, hatta olası tüm ebeveynlerin en merhametlisi, en adili olduğuna samimiyetle inanmamız gerekli. Aklımızı ve kalbimizi, Orwell'in çiftdüşünleriyle dizginlememiz gerekli:
Acı merhamettir.
Rastgele ceza adalettir.
Kader seçimdir.
İtaat sizi özgür kılar.
Ancak o zaman sonsuz nutella ırmaklarına ulaşabiliriz. Ve nutella her şeye bedeldir.
(Gelecek bölümde, kötülük probleminin bence en mühim kısmı olan hayvanlardan bahsedeceğim. Hayvan hakları, bilinç, evrim...ve tabii ki o bufalonun kaderi)
